دکتر مهدی سوری

مدیر توسعه بازار کارگزاری آینده‌نگر خوارزمی

انتظارات تورمی در جامعه ایرانی باعث شده که مردم به‌منظور جلوگیری از کاهش ارزش پول، تمایل زیادی به سرمایه‌گذاری داشته باشند و به‌صورت تاریخی این سرمایه‌گذاری‌ها در بسیاری از موارد در زمینه‌های غیرمولد و تورم‌زا مانند دلار، سکه، املاک، خودرو و حتی سیم‌کارت انجام شده که با توجه به افزایش روزافزون نقدینگی مشکلات زیادی را برای اقتصاد کشور به ارمغان آورده است.

چالش‌های پیش روی کارگزاری‌ها

 سپرده‌گذاری و تامین مالی در بانک‌ها نیز در دوره‌های تورمی باعث کاهش ارزش دارایی سپرده‌گذاران شده و در دوران رکود، فشار به وام‌گیرندگان و ورشکستگی کسب‌وکارها را به دنبال داشته است. اما در ماه‌های اخیر این عادات مخرب سرمایه‌گذاری درحال تغییر است و استقبال روزافزون مردم از بورس -که می‌توان از آن به‌عنوان یک نقطه عطف در اقتصاد کشور یاد کرد- نویدبخش تغییرات مثبتی در ساختار و آینده اقتصاد است. این استقبال چشمگیر، باعث ورود بیش‌ازحد انتظار نقدینگی به بازار سرمایه شد و مسوولان را بر آن داشت که به‌منظور بزرگ کردن ظرف بازار سرمایه و جلوگیری از ایجاد حباب، فرآیند عرضه شرکت‌های جدید در بورس را سرعت ببخشند که در نوع خود اقدامی شایسته است و باعث رونق روزافزون بورس خواهد شد؛ اما این روند پررونق تنها تا زمانی ادامه خواهد یافت که ورود سرمایه جدید از یکسو و ورود شرکت‌های جدید از سوی دیگر تداوم داشته باشد و در صورت قطع این روند، باید منتظر‌ ریزش بازار، سرخوردگی مردم، بازگشت به سرمایه‌گذاری‌های غیرمولد و مشکلات شدید ناشی از زیان افرادی باشیم که با دعوت مسوولان سرمایه‌های خود را به بازار سرمایه آورده‌اند. هنوز مردم زیادی هستند که سرمایه‌های خود را به بورس نیاورده‌اند و هنوز شرکت‌های زیادی هستند که در بورس پذیرش نشده‌اند و این دو پتانسیل، مانند دو قطعه فولادی مستحکم، امیدواری زیادی را برای تداوم روند مثبت کنونی ایجاد می‌کند؛ اما نقطه جوش این دو قطعه فولادی یعنی زیرساخت‌های بازار سرمایه، از استحکام لازم برخوردار نبوده و دارای چالش‌هایی است که در ادامه به آن می‌پردازیم:

 هسته معاملات

 هسته معاملات کنونی حدود 14 سال پیش از شرکت فرانسوی اتوس و با ظرفیت انجام 120 هزار معامله در روز خریداری ‌شده و در شرایط کنونی که تعداد معاملات به بیش از یک‌میلیون در روز رسیده است، جوابگو نبوده و تا همین‌جا نیز با تلاش شبانه‌روزی کارشناسان مدیریت فناوری فعال نگه‌داشته شده است و به‌عنوان بزرگ‌ترین چالش بازار بورس، به‌زودی به‌جایی خواهد رسید که اجازه افزایش بیشتر معاملات را نخواهد داد. اختلالات پی‌درپی هسته معاملات رفتارهای هیجانی و ایجاد صف‌های فروش و خرید را تشدید کرده و همین صف‌های پرحجم فشار بر هسته معاملات را مضاعف می‌کند. تاکنون تلاش‌های زیادی توسط سازمان بورس برای به‌روزرسانی یا تهیه هسته جدید انجام‌شده که با توجه به تحریم‌ها نتیجه‌بخش نبوده و لازم است ارکان بالاتر دولت و نظام با توجه به این نکته که بورس به مهم‌ترین مساله کنونی اقتصاد کشور تبدیل‌شده و اقتصاد نیز یکی از مهم‌ترین عوامل موثر در امنیت ملی است؛ با استفاده از تمام ظرفیت‌های چانه‌زنی سیاسی و روابط بین‌المللی، نسبت به حل این مشکل و جلوگیری از مشکلات ناشی از توقف فعالیت هسته اقدام کنند و اولویت تهیه این هسته را مانند اولویت تهیه تسلیحات دفاعی در زمان جنگ در نظر بگیرند. به سازمان بورس نیز پیشنهاد می‌کنیم تا زمان حل شدن این مشکل به استقبال حذف چهار صفر از پول ملی رفته و حداقل گام‌های افزایش و کاهش قیمت (Tick size) سفارش‌ها را برای سهم‌های بالای 10 هزار ریال به یک قران (معادل 100 ریال) و سهم‌های زیر 10 هزار ریال را به 10 ریال افزایش دهد تا سفارش‌های خرد تجمیع شده و مچ شدن سریع‌تر سفارش‌ها، فشار روی هسته را کاهش دهد. برای هر نماد نیز می‌توان حداکثر حجم صف خریدوفروش متناسب با سابقه حجم معاملات آن نماد در نظر گرفت و از سفارش‌گذاری مازاد بر آن جلوگیری کرد تا صف‌های طولانی و کاذب باعث فشار مضاعف روی هسته نشوند.

 خدمات OMS

افزایش شدید حجم معاملات آنلاین و عدم صرفه اقتصادی گسترش زیرساخت سخت‌افزاری و نرم‌افزاری شرکت‌های خصوصی ارائه‌دهنده خدمات نرم‌افزاری بازار سرمایه باعث شده OMS‌ها نیز مانند هسته معاملات با اختلالات زیاد مواجه شوند و فضای شبه‌انحصاری این شرکت‌ها، انتفاعی بودن و وابستگی به برخی کارگزاری‌ها باعث عدم پاسخگویی و ایجاد شائبه ارائه تبعیض‌آمیز خدمات بین مشتریان و کارگزاری‌ها شده است. برای حل این چالش پیشنهاد می‌کنیم با سرمایه‌گذاری دولتی و به‌دور از فضای انتفاعی یک OMS واحد در زیرمجموعه سازمان بورس ایجاد شود و API آن در اختیار کارگزاری‌ها قرار گیرد تا ضمن جلوگیری از قطعی سامانه‌ها، ایجاد قابلیت اطمینان و فضای عادلانه، کارگزاری‌ها بتوانند با طراحی UI متناسب با نیاز سرمایه‌گذاران، به توسعه و تنوع خدمات بازار سرمایه کمک کنند.

 ظرفیت کارگزاری‌ها

در 20 ماه اخیر تعداد شرکت‌کنندگان در عرضه‌های اولیه بیش از 20 برابر شده است و این درحالی است که تعداد افراد شاغل در کارگزاری‌ها به این تناسب افزایش نیافته است؛ و این محدودیت منابع انسانی، ضمن ایجاد فشار نگران‌کننده روی سلامت کارکنان کارگزاری‌ها، ظرفیت جذب افراد جدید به بازار سرمایه را با چالش جدی مواجه کرده است. یکی از راهکارهای اساسی افزایش ظرفیت پذیرش افراد جدید بازنگری در رویه‌‌های قدیمی و تسریع و تسهیل ثبت‌نام و خدمات‌رسانی به مشتریان و حذف موارد مراجعات حضوری است.

قرار بود با سامانه سجام یک‌بار احراز هویت برای گرفتن تمام خدمات بازار سرمایه صورت پذیرد اما درحال‌حاضر کسی که در سامانه سجام احراز هویت شده است برای گرفتن خدمات از هر کارگزاری باید مجددا به‌صورت حضوری به آن کارگزاری یا دفاتر پیشخوان مراجعه کرده و به‌صورت دستی، تمام فرم‌ها و قراردادهایی نظیر فرم مشخصات اشخاص حقیقی، توافق‌نامه خریدوفروش الکترونیکی اوراق بهادار، قرارداد استفاده از خدمات معاملات برخط اوراق بهادار و قرارداد خرید اعتباری را امضا کند.

همچنین درحال‌حاضر کارگزاری‌ها موظف به اسکن کردن و نگهداری فیزیکی و الکترونیکی تمام این فرم‌ها و مدارک شناسایی مشتریان هستند. درحالی‌که تمام این قراردادها می‌تواند به‌صورت الکترونیکی در سامانه سجام قرار داده شود و با توجه به اتصال سامانه به درگاه ثبت‌احوال، نیازی به بایگانی مدارک شناسایی هم نیست. انجام همین اقدام می‌تواند ظرفیت جذب افراد جدید به بازار بورس را با همین تعداد افراد شاغل در کارگزاری‌ها، به چندین برابر افزایش دهد. از سوی دیگر مشتری در صورت درخواست برای تغییر مشخصات مجبور است مجددا و به‌صورت حضوری به کارگزاری مراجعه و علاوه بر فرم‌های ذکرشده، فرم «درخواست تغییر مشخصات مشتری» را نیز به‌صورت دستی امضا کند؛ و این درحالی است که تغییر مشخصات نیز می‌تواند بدون نیاز به مراجعه حضوری و از طریق سامانه سجام انجام پذیرد. علاوه بر موارد ذکرشده، با اینکه شرکت سپرده‌گذاری مرکزی با حضور وزیر اقتصاد، ریاست وقت سازمان بورس، مدیرعامل شرکت بورس و مدیرعامل فرابورس از برگه گواهی سهام الکترونیکی رونمایی کرد، مراجع نظارتی بازار سرمایه این گواهی را به رسمیت نمی‌شناسند و درصورتی‌که مشتری بخواهد سهام خود را از یک کارگزاری به کارگزاری دیگر منتقل کند، باید به‌صورت حضوری به کارگزاری مبدأ رفته و برگه سهام ممهور به مهر کارگزاری را تحویل بگیرد و ضمن تحویل آن به کارگزاری مقصد، فرم «درخواست تغییر کارگزار ناظر»  را نیز امضا کند؛ کارکنان کارگزاری نیز باید ضمن این درخواست تغییر ناظر را به‌صورت دستی در سامانه سپرده‌گذاری مرکزی یا معاملات وارد کنند که با توجه به اختلالات زیاد سامانه‌ها در برخی موارد به چالشی جدی تبدیل می‌شود. درصورتی‌که می‌توان امکان تغییر کارگزاری ناظر را نیز به‌راحتی روی سامانه سجام قرار داد و از این حجم از مراجعات و فعالیت‌های زائد جلوگیری کرد.

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد