کم‌رمقی معاملات بورس تهران در روزهای ابتدایی فصل دوم سال 96 ادامه یافت. بررسی‌ها نشان می‌دهد 10 مساله کلیدی تعیین‌کننده عملکرد بازار سهام در ماه‌های آینده خواهند بود. در این میان، اوج‌گیری برگزاری مجامع سالانه شرکت‌ها که با توقف و بازگشایی نمادهای متعددی همراه است، ارائه پیش‌بینی سود سهام براساس عملکرد سه ماهه و عرضه‌های اولیه مهم‌ترین مواردی هستند که باید به دقت از سوی سهامداران دنبال شوند. همچنین، در بازار جهانی رونق احتمالی در برخی کالاها انتظار می‌رود و با اتمام ماه مبارک رمضان سایر بازارهای اثرگذار نظیر ارز و مسکن نیز با تغییر الگوی تقاضا همراه می‌شوند که همگی بر بورس تهران موثرند. انتخاب کابینه دولت دوازدهم، زمان تسویه اعتبار کارگزاری‌ها، عرضه احتمالی اسناد خزانه اسلامی و برنامه‌های اصلاح نظام بانکی از دیگر متغیرهای مورد توجه سهامداران هستند. در سوی دیگر، الگوی رفتاری بازیگران سهام در تداوم رکود یا چرخش به سمت رونق بورس تهران نقشی اساسی دارد. شیوه معاملاتی چهار گروه فعال بورسی شامل صندوق‌ها و شرکت‌های سرمایه‌گذاری، شرکت‌های چندرشته‌ای صنعتی و معامله‌گران برخط، نشان می‌دهد، طی چهار سال اخیر، سرمایه‌گذاری مستقیم سهامداران بیش از روش‌های غیرمستقیم سرمایه‌گذاری، بر روند قیمت‌ها اثرگذار بوده است.

بورس تهران معاملات روز یکشنبه را با رشد اندک 13واحدی شاخص پشت ‌سر گذاشت. از روزهای پایانی خرداد شیب نزول شاخص کل بورس تهران کاهش یافته است و در این شرایط برخی کارشناسان بازار به احتمال پایان روند نزولی قیمت سهام با توجه به متغیرهای بنیادی و همچنین تکنیکال اشاره می‌کنند. سال گذشته نیز چنین رخدادی را برای قیمت سهام شاهد بودیم. سهام از ابتدای سال 95 در مسیر اصلاحی قرار گرفته بود که در خرداد رکود معاملاتی، ریزش قیمت‌ها و همچنین شاخص بورس تهران را به‌دنبال داشت. پس از افت‌های مداوم با آغاز تابستان کارشناسان به حمایت سطوح تکنیکال و همچنین بنیادی از قیمت سهام اشاره کردند. بر این اساس سمت و سوی بورس تهران در تابستان از نگاه فعالان بازار جذاب خواهد بود. در تابستان عوامل متفاوتی مانند تراکم مجامع شرکت‌ها در تیر، قیمت‌های جهانی، نوسانات نرخ دلار، انتظار برای نشانه‌ها از تحریک تقاضا در بازار مسکن، برنامه بانک مرکزی برای ساماندهی نظام بانکی، انتخاب اعضای کابینه دولت دوازدهم، انتظار برای از سرگیری عرضه‌های اولیه و همچنین شروع دوباره عرضه اخزا پس از توقف طولانی مدت و احتمالا در هفته‌های پایانی تابستان مطابق با سال‌های گذشته و انتظار معامله‌گران برای تسویه اعتبارات کارگزاری‌ها نوسانات بورس را رقم خواهد زد. در ادامه خلاصه‌ای از اثر احتمالی این عوامل بر معاملات بورس تهران در تابستان آورده شده است.

فصل ارزیابی مجدد سال مالی 96

در شرایط کنونی به‌تدریج باید در انتظار انتشار عملکرد سه ماه شرکت‌های بورسی و ارائه گزارش‌های پیش‌بینی بر اساس عملکرد سه ماه بود. به‌طور کلی انتظار تغییرات قابل توجه در پیش‌بینی سود خالص شرکت‌ها برای سال مالی جاری وجود ندارد. در این میان عملکرد خرداد برخی از شرکت‌های بورسی نیز در روزهای اخیر منتشر شده است. گرچه این موضوع بخش مهمی از عملکرد فصل بهار شرکت‌های بورسی را شرح می‌دهد، اما همچنان بسیاری از فعالان بازار در انتظار صورت‌های مالی بهار 96 هستند و بعضا پیش‌بینی شرکت‌ها بر اساس این عملکرد را مبنای تصمیم‌گیری خود قرار می‌دهند. نگاهی گذرا به عملکرد فصل بهار برخی از شرکت‌ها احتمال تعدیل مثبت را در سودآوری نسبت به اولین گزارش پیش‌بینی شرکت‌ها تقویت می‌کند. نمادهای زیرمجموعه گروه فلزات اساسی از جمله مواردی هستند که انتظار برای تعدیل مثبت آنها وجود دارد. در اسفند سال گذشته و پس از انتشار اولین پیش‌بینی‌ها کارشناسان به حاشیه امنی که مدیران شرکت‌ها برای سال جاری درخصوص نرخ فروش محصولات در اولین گزارش پیش‌بینی 96 در نظر گرفته بودند، اشاره کردند. با وجود افت قیمت‌ جهانی فلزات در بهار 96 نسبت به اوج خود در زمستان 95، اما حاشیه امن در نظر گرفته شده در بخش فروش محصولات این شرکت‌ها باعث شده که میزان پوشش سودآوری از انتظارات بالاتر باشد. در این خصوص چون افزایش مبالغ فروش نسبت به انتظارات فصلی (انتظار پوشش 25 درصدی در فصل بهار) از جانب رشد نرخ فروش محصولات است با فرض ثابت بودن سایر سرفصل‌ها این رشد مبالغ می‌تواند به صورت مستقیم در سود خالص وارد شود. البته فرض ثابت بودن سایر سرفصل‌های صورت‌های مالی نمی‌تواند چندان صحیح باشد زیرا تغییرات اندک نیز می‌تواند در نوسانات سود خالص اثر محسوس داشته باشد. برای دیگر گروه‌ها نیز عملکرد فصل بهار می‌تواند در تغییر پیش‌بینی شرکت‌ها از سال جاری اثرگذار باشد. با این حال نکته‌ای که باید در نظر گرفت که تنها یک فصل از چهار فصل سال 96سپری شده است و نبود دلیل قدرتمند برای تعدیل مثبت یا منفی مانع از تغییر پیش‌بینی سود توسط مدیران شرکت‌ها می‌شود.

بانک‌ها در موعد برگزاری مجامع

همان‌طور که بسیاری از اهالی بازار به آن اشاره می‌کنند فصل مجامع شرکت‌ها، مهم‌ترین اتفاق سالانه برای شرکت‌ها است. طی سال‌های اخیر فصل مجامع شرکت‌ها بیش از پیش خبرساز بوده است. در این خصوص گروه بانکی بیشترین اخبار عمدتا با بار منفی را در سال‌های اخیر متحمل شده است. نمونه بارز آن را می‌توان سال گذشته و توقف طولانی مدت نمادهای بانکی عنوان کرد؛ همچنان برخی از نمادهای بانکی متوقف هستند و خوش‌بینی چندانی به بازگشایی این نمادها در کوتاه‌مدت نیز وجود ندارد. در سال گذشته بالاخره بانک مرکزی به‌عنوان نهاد ناظر مانع از تکرار خطاهای گذشته در صورت‌های مالی بانک‌ها شد. در این میان از شناسایی سودهای موهومی در صورت‌های مالی بانک‌ها جلوگیری شد. در بخش هزینه‌ها نیز بانک مرکزی، بانک‌ها را به در نظر گرفتن ذخایر لازم ملزم ساخت. در شرایط کنونی شاهد انتشار صورت‌های مالی حسابرسی‌نشده برخی از بانک‌های بزرگ هستیم. از نکاتی که در سال‌ گذشته حل نشده باقی ماند و همچنان ابهام را در صورت‌های مالی بانک‌ها نگه داشته است نحوه محاسبه سود وجه التزام روی مطالبات سنواتی و سررسید گذشته بانک‌ها از دولت بود.

در صورت‌های مالی سال 95 نیز به نظر می‌رسد بانک‌ها همچنان به شناسایی سود روی حساب‌های دولت مطابق با حساب‌های غیردولتی ادامه داده‌اند. در شرایط کنونی باید در انتظار انتشار صورت‌های مالی حسابرسی‌شده بانک‌ها و همچنین تاییدیه بانک مرکزی بر این صورت‌ها بود. در حالی‌که قیمت نمادهای بانکی افت شدیدی را نسبت به سال گذشته تجربه کرده‌اند و احتمال تشدید فشار قیمتی بر آنها اندک است، اما ابهامات موجود و هراس از وضعیت مالی بانک‌ها فشار را بر نمادهای بانکی نگه داشته است. در شرایط کنونی اصلاح نظام بانکی از مواردی است که کارشناسان اقتصادی انتظار اجرایی شدن آن را می‌کشند. اثرات احتمالی شروع جدی‌تر اصلاح نظام بانکی بر گروه بانکی و همچنین بورس تهران محدوده وسیعی را شامل می‌شود و اثرات آن را می‌توان در بازه زمانی مختلف بررسی کرد. با این حال اثر میان‌مدت آن را بر بورس تهران می‌توان احتمال کاهش واقعی نرخ سود در بازار پول و اثر مثبت آن بر رشد قیمت به درآمد بورس تهران و همچنین افزایش قدرت بانک‌ها برای کمک به اقتصاد عنوان کرد. احتمال کلید خوردن این مهم (اصلاح جدی نظام بانکی کشور) در ماه‌های آتی وجود دارد. درخصوص مجامع سایر شرکت‌ها باید به تقسیم سود در مجامع و همچنین برنامه‌های آتی شرکت‌ها توجه داشت. در این خصوص نسبت قیمت به درآمد بازار در شرایط کنونی حدود 8/ 6 است که تقسیم سود می‌تواند نسبت قیمت به درآمد کل بازار را کاهش دهد و به این ترتیب بر جذابیت قیمت بیفزاید.

اهرم‌های کمکی کالایی‌ها

بخش فروش گروه کالایی شرکت‌ها به دو عامل نرخ دلار و قیمت جهانی وابسته است. در این شرایط این دو عامل می‌تواند با اثر مثبت خود بر سودآوری این گروه بزرگ بورس تهران فضا را برای رشد قیمت‌ سهام فراهم کند. از سوی دیگر تزلزل نرخ‌ها در بازار ارز و همچنین در شاخص بازارهای کالایی می‌تواند با فشار بر سودآوری این شرکت‌ها احتمال ریزش قیمت‌ها را تقویت کند. درخصوص نرخ دلار باید به انتظاراتی که درخصوص رشد نرخ دلار از ماه‌های پایانی سال گذشته وجود داشت اشاره کرد. پس از سرکوب رشد نرخ دلار در ماه‌های پایانی سال گذشته و ریزش نرخ دلار از سطوح بیش از 4100 تومان به کف 3700 تومانی، بسیاری از فعالان اقتصادی در انتظار رشد نرخ دلار هستند. با این حال سیاست کنترل نوسانات نرخ ازسوی بانک مرکزی باعث شده که روند رشد نرخ چندان پرشتاب نباشد. در این شرایط با پایان یافتن ماه رمضان و انتظار برای تقویت تقاضا در بازار احتمال رشد شتاب حرکتی دلار در مسیر صعودی وجود دارد. رشد نرخ دلار اثر مثبت قابل توجهی را بر سودآوری شرکت‌های کالایی خواهد داشت.

در بازار جهانی نیز طی هفته‌های اخیر تا حدودی قیمت‌ها به خصوص فلزات از کف خود در فصل بهار فاصله گرفته‌اند. در این‌خصوص نرخ هر تن روی در بورس فلزات لندن در قیمت‌های بیش از 2700 دلار و هر تن مس نیز در مرز 5800 دلار در حال معامله است. روند رشد قیمتی فولاد در بازار چین نیز ادامه دارد. در محصولات شیمیایی نیز بعضا شاهد توقف ریزش قیمت‌ها در محصولاتی مانند اوره و متانول هستیم. در بخش پلیمر‌ها نیز عمده تولیدات داخلی در بازار جهانی نسبت به ماه‌های پایانی سال گذشته افت بیش از 10 درصدی را تجربه کرده‌اند. اثر نوسانات نرخ دلار و قیمت‌ جهانی را در عملکرد بهار شرکت‌ها می‌توان مشاهده کرد. در این بین مهم‌تر از نوسانات قیمت در سه ماه گذشته، انتظار برای نوسانات قیمتی بازارهای جهانی و همچنین نرخ دلار در تابستان و ماه‌های آتی است. در این میان رشد نرخ دلار محتمل است، از طرفی نسبت به بهبود تقاضای برخی از کالاها در نیمه دوم سال میلادی جاری خوش‌بینی مشاهده می‌شود. درخصوص پلیمر‌ها نیز گرچه بعضا کارشناسان بین‌المللی ادامه افت قیمتی را محتمل دانسته‌اند، اما روند قیمتی هفته‌های اخیر به مقاومت قیمت‌ها در برابر افت بیشتر اشاره دارد.

آغاز دوباره عرضه‌ها در بازار سرمایه

مدیران سازمان بورس عرضه‌های اولیه را از هفته‌های پایانی سال گذشته متوقف ساختند. در این میان در برابر انتشار اسناد خزانه اسلامی به‌منظور تسویه بدهی‌های دولت و سایر اوراق بدهی نیز مقاومت کردند. این سیاست بر مبنای تحریک تقاضای سهام و جلوگیری از حرکت نقدینگی از سهام به سمت بازار بدهی اتخاذ شد. با این حال به‌نظر می‌رسد نسبت به سلایق سرمایه‌گذاری افراد در بازار سهام در مقایسه با بازارهای کم‌ریسک توجه چندانی نشد. اسناد خزانه اسلامی و همچنین بازار پول مکانی برای جذب سرمایه‌های کم‌ریسک عنوان می‌شود. بر این اساس نمی‌توان انتظار داشت که با توقف عرضه‌ اوراق، نقدینگی کم‌ریسک به سمت سهام با ریسک‌های ذاتی آن حرکت کند. بعضا به بالا رفتن نرخ سود اوراق نیز اشاره شده بود.

در این خصوص نیز به نظر می‌رسد علت اصلی بالا بودن نرخ سود را باید در فضای کلان اقتصاد و معضلات بازار پول جست‌وجو کرد. نمی‌توان انتظار داشت که عمق کم بازار بدهی کشورمان بتواند بر نرخ انتظاری سود در اقتصاد اثرگذار باشد. توقف عرضه اوراق تنها حرکت نقدینگی را به سمت بازار کم‌ریسک رقیب (بازار پول) به‌دنبال داشته است. درخصوص عرضه‌های اولیه نیز این موضوع اثر منفی در معاملات خواهد گذاشت. با عرضه‌های اولیه مناسب امکان جذب نقدینگی به‌خصوص از سوی نهادهایی (مانند صندوق‌های با درآمد ثابت) که با الزامات قانونی مواجه هستند، وجود دارد. نگاهی به عرضه‌های اولیه یک سال اخیر و جذب نقدینگی این نهادها به سمت این عرضه‌های اولیه بعضا جذاب مشاهده می‌شود عرضه‌های اولیه سهام گسترش عرضی بازار سهام را به‌دنبال دارد و مانع از تراکم نقدینگی در بازار می‌شود. بر این اساس علاوه‌بر جذب بیشتر نقدینگی به سمت سهام با عرضه‌های اولیه منطقی و با ساز و کار مناسب قیمت‌گذاری، می‌توان بعضا از ایجاد حباب‌های پنهان قیمتی که با کاهش شناوری سهام همراه رخ می‌دهد، جلوگیری کرد. انتظار می‌رود سازمان بورس روند عرضه‌های اولیه را تسریع بخشد. عرضه‌های اولیه می‌تواند در شرایط کنونی به‌عنوان مکانی جذاب برای جذب نقدینگی به سمت بازار سهام باشد.

در انتظار تیم جدید اقتصادی دولت

انتظار برای انتخاب اعضای کابینه دولت دوازدهم در فضای کلی اقتصاد کشور وجود دارد. در این شرایط برخی از کارشناسان بازار نسبت به اثر احتمالی ترکیب جدید تیم دولت بر بورس اظهارنظر می‌کنند. ترکیب تیم جدید دولت می‌تواند سیاست‌های دولت دوازدهم را مشخص کند. در شرایط کنونی باید در انتظار مشخص شدن کابینه دولت جدید و به‌خصوص اعضای اقتصادی آن بود. برخی از مشکلات موجود در اقتصاد کشور مانند گره کوری است که بازکردن این گره نیاز به جسارت بیشتر از گذشته دارد؛ زیرا به همان میزان که این مشکلات بزرگ‌تر هستند، راه‌حل و ریسک حل آنها بزرگ‌تر است. به‌نظر می‌رسد برای راه‌اندازی چرخ‌ اقتصاد در شرایط کنونی نمی‌توان از کنار برخی از این گره‌ها که میراثی از گذشته است به سادگی عبور کرد و برای رونق اقتصادی باید این بخش‌های مریض اقتصادی جراحی شوند. در شرایط کنونی نیز سیاست حاکم بر اقتصاد کشور از تصمیمات اعضای کابینه جدید تاثیر می‌پذیرد، با این حال اظهارنظر در این‌خصوص تا مشخص شدن اعضا و رصد سوابق مدیریتی آنها چندان امکان‌پذیر نیست و باید در انتظار لیست رسمی اعضای دولت جدید پس از تنفیذ حکم ریاست‌جمهوری در میانه تابستان بود.

پایانی بر رکود مسکن؟

یکی از عوامل دیگری که پس از رکود سال‌های اخیر بازار مسکن کشور فعالان اقتصادی را در انتظار قرار داده است، اثر وام‌های جدید بر روند معاملات مسکن است. به‌تدریج باید در انتظار آزاد شدن وام صندوق سپرده یکم بانک مسکن و احتمالا اثر تحریک نسبی تقاضا در بازار به‌خصوص در خانه‌های متراژ پایین بود. در این خصوص سپرده یک‌ساله 40 میلیون تومانی سپرده‌گذاران، امکان وصول تسهیلات 120 میلیون تومانی را خواهد داشت. این نقدینگی به‌تدریج در اختیار خریداران مسکن قرار خواهد گرفت (بر اساس موعد سپرده‌گذاری و همچنین مبلغ سپرده‌ها). رونق نسبی بازار مسکن می‌تواند با یک فاز تاخیر تقاضا برای محصولات پایین‌دستی این بازار را افزایش دهد. با این حال همچنان درخصوص قدرت این نقدینگی در رونق بازار تردید وجود دارد؛ زیرا قیمت مسکن نسبت به وام‌های کنونی همچنان بالا است. گرچه این وام‌ها می‌تواند اثر نسبی بر تقاضای مسکن داشته باشد، اما باید در نظر گرفت با این وام‌ها نیز قدرت خرید در جامعه پایین است. با این حال اثر وام‌های جدید را می‌توان باید در آمارهای بازار مسکن به‌تدریج مشاهده کرد. مشاهده تحریک تقاضا و اثر مثبت بر مسکن می‌تواند بر معاملات گروه‌های وابسته به این صنعت در بورس اثرگذار باشد. در این میان رکود چندین ساله مسکن باعث شده که به‌تدریج نگاه‌های خریداران به مسکن از حالت سرمایه‌گذاری خارج شود و این موضوع می‌تواند اثر مثبتی بر کل اقتصاد کشور داشته باشد و با سیاست‌های درست دولت سرمایه‌ها را به سمت بخش تولید هدایت کند. در این میان حذف نگاه سفته‌بازی و سرمایه‌گذاری در بازار مسکن اثر مثبتی را می‌تواند در رشد منطقی قیمت مسکن و جلوگیری از جهش‌ها مقطعی قیمت مطابق با 15 سال اخیر داشته باشد.

تکرار فشار فروش در سکانس پایانی تابستان؟

اثر عوامل بالا چه مثبت و چه منفی در معاملات تابستان بورس تهران مشاهده خواهد شد. بورس تهران با تجربه این اثرات و مشخص‌تر شدن روند سودآوری شرکت‌ها، در هفته‌های پایانی تابستان احتمالا بار دیگر با افزایش عرضه سهام با انتظار برای تسویه اعتباری کارگزاران مواجه خواهد بود. فعالان بازار موعد تسویه اعتبارات کارگزاران بورسی در پایان سال مالی منتهی به شهریور را عاملی برای افزایش فشار بر مشتریان به منظور تسویه اعتبارات عنوان می‌کنند که می‌تواند فشار فروش سهام را در بازار افزایش دهد. با این حال در این خصوص باید روند قیمتی سهام را اثر عوامل بنیادی و همچنین حرکت نقدینگی در نظر گرفت. در نتیجه در پایان تابستان عامل روانی تسویه اعتبارات و همچنین نوسانات قیمتی سهام در سه‌ماه آتی (با عوامل آورده‌شده در بالا) می‌تواند روند قیمتی هفته‌های پایانی تابستان را رقم بزند.

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد