شروین شهریاری

 بورس تهران در شرایطی پا به فصل جدید گذاشت که حال و هوای پاییزی آن از مدت‌ها قبل آغاز شده و کماکان ادامه دارد.

به این ترتیب، با افت 3/ 0 درصدی شاخص کل، نماگر بازدهی بازار سهام زیان 6/ 1 درصدی را از ابتدای سال نشان می‌دهد که کارنامه‌ای ضعیف برای بازار سرمایه در سال توافق هسته‌ای به شمار می‌رود. در این میان، افت بیش از پیش حجم معاملات خرد سهام و سقوط آن به محدوده کمتر از 40 میلیارد تومان در برخی روزهای کاری این هفته، ابعاد جدیدی از عمق رکود جاری در بورس تهران را نمایان کرده است. در همین حال، به دلیل کمبود قابل ملاحظه نقدینگی در بازار، منابع اندک موجود نزد سهامداران حقیقی به سمت شرکت‌های کوچک گرایش یافته و نوسانات کوتاه مدت و هیجانی را رقم زده است. در همین راستا، در هفته جاری سهام گروه قند و شکر کماکان در تب و تاب برخورد سنگین عرضه و تقاضای سهامداران خرد قرار داشت.

علاوه بر این، نشانه‌هایی از حرکت نقدینگی به سمت صنایع دارویی و ساختمانی هم مشاهده می‌شود. این تحرکات با توجیهات بنیادی نظیر آغاز اعطای مجوزهای موردی افزایش نرخ دارو توسط وزارت بهداشت و نیز چشم‌انداز خروج صنعت ساختمان از رکود ایجاد شده است.

با عنایت به ثبات نرخ ارز و نگرانی‌های مربوط به اقتصاد جهانی به نظر می‌رسد سهام شرکت‌های بزرگ بورس تهران در فصل پاییز فعلا قادر به تحرک جدی نباشند و تقاضای محدود موجود در بازار کماکان سهام صنایع کوچک را هدف‌گذاری کند.

بدهی دولت قابل معامله شد

روز گذشته با معامله حدود 40 میلیارد تومان از اوراق موسوم به اسناد خزانه اسلامی برای نخستین بار در طول تاریخ اقتصاد معاصر کشور، بدهی‌های دولت ایران در یک بازار آزاد مبتنی بر عرضه و تقاضا قابل معامله شد.

این اوراق بهادار در قبال حساب‌های پرداختنی دولت به طیف وسیعی از طلبکاران شامل بانک‌ها، پیمانکاران، سازمان تامین اجتماعی، شهرداری‌ها و... منتشر می‌شود و در بازار سرمایه قابل داد‌و‌ستد است. در فاز اول انتشار این اوراق که با حجم 1000 میلیارد تومان از روز گذشته آغاز شد، تمرکز تخصیص اوراق با پیمانکاران غیر‌دولتی و با سررسید کوتاه‌مدت (23 اسفند 94) خواهد بود. قرار است از این پس، این اوراق به‌عنوان یکی از ابزارهای اصلی تسویه بدهی عظیم دولت به بستانکاران (که رقم آن حدود 300 هزار میلیارد تومان در مجموع تخمین زده می‌شود) به کار گرفته شود.

این اوراق فاقد کوپن یا پرداخت سود ادواری بوده اما طبیعتا به دلیل فاصله زمانی تا سررسید پرداخت با تخفیف نسبت به قیمت اسمی معامله می‌شوند. نرخ حدود 90 هزار تومانی کشف شده برای این اوراق 100 هزار تومانی در روز گذشته حاکی از نرخ سودآوری موثر 9/ 25 درصدی سالانه در سررسید است که از نرخ‌های رایج سود کنونی در بازار بانکی و اوراق مشارکت تا دو درصد (بر اساس محاسبه در سررسید) بیشتر است.

به این ترتیب، با انتشار این اوراق می‌توان گفت نرخ سود روز شمار 20 درصدی فعلی اکثر بانک‌ها (با موعد پرداخت ماهانه) به نوعی توسط بازار و بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا در سطح بالاتری کشف شده است.

با این حال، با توجه به حجم 960 میلیارد تومانی باقیمانده اوراق که در هفته‌های آتی روانه فرابورس می‌شود باید منتظر ورود بخش اصلی اوراق خزانه بود تا مشخص شود نرخ سود فعلی پایدار می‌ماند یا با فشار عرضه از سوی بستانکاران دولت، سود موثر اوراق در جلسات معاملاتی آینده به سمت بالا حرکت می‌کند.

پیام مورد انتظار از گزارش‌های 6 ماهه

در حالی که بانک مرکزی هنوز آمار رشد اقتصادی فصل اول را اعلام نکرده است، انتشار اطلاعات مربوط به تولید بخش صنعت و معدن در فصل بهار از سوی مرکز آمار، زنگ خطر تعمیق رکود اقتصادی در کشور را به صدا درآورده است. بر اساس این آمار که در هفته جاری منتشر شد، حجم تولیدات صنعتی و معدنی در فصل بهار گذشته به ترتیب 2 و 6/ 0 درصد نسبت به فصل مشابه سال گذشته کاهش یافته‌اند. نسبت به فصل زمستان هم آمار مزبور از افت 3/ 1 درصدی تولیدات صنعتی حکایت دارد.

در نشانه‌ای دیگر از این روند، با مراجعه به گزارش‌های فصل بهار شرکت‌های بورسی، به کاهش 12 درصدی حجم فروش کالا بر‌می‌خوریم که به دلیل انباشت کالا در انبارها به بخش تولید هم سرایت کرده و موجب افت 8 درصدی تولید انواع محصولات در شرکت‌های بورسی شده که به مراتب شدیدتر از میزان انقباض شاخص صنعتی منتشر شده از سوی مرکز آمار است. برآوردها حاکی از بدتر شدن شرایط تولید و فروش در فصل تابستان است و انتظار می‌رود شرکت‌های بورسی در 6 ماه نخست سال در مجموع افت دو رقمی در زمینه انقباض تولید را تجربه کرده باشند که اتفاقی نادر به لحاظ تاریخی در دوران پس از جنگ است.

برآیند این اطلاعات، احتمال صفر یا منفی شدن رشد اقتصادی در سال جاری را تقویت می‌کند که هنوز واکنش فوق‌العاده‌ای را از سوی سیاستگذاران پولی و مالی به منظور مقابله با این شرایط به دنبال نداشته است. انتظار می‌رود گزارش 6 ماهه شرکت‌های بورسی در سه هفته آینده موقعیت دشوار اقتصادی کشور در بسیاری از صنایع را به خوبی منعکس کند.

گزارش‌هایی که به سبب افت پیشین قیمت‌های سهام هر چند شاید پیامد جدی در زمینه افت بیشتر بورس را در پی نداشته باشد اما برای سیاستگذاران اقتصادی ضرورت ورود به عرصه و چاره‌اندیشی برای تحریک تقاضا به منظور خروج از رکود فراگیر را یادآور می‌شوند.

یک بام و دوهوای فدرال رزرو

سرانجام نشست تعیین‌کننده ماه سپتامبر بانک مرکزی آمریکا هم برگزار شد و خبری از افزایش نرخ‌های بهره به بیرون نیامد. این تصمیم از آنجا که بر ارزش جهانی دلار و وضعیت بازارهای کالایی تاثیر می‌گذارد برای فعالان بورس تهران حائز اهمیت است.

سخنرانی خانم یلن به‌عنوان رئیس فدرال رزرو پس از این نشست حاوی اشاره به نگرانی از روند اقتصاد جهانی در توجیه تعویق افزایش نرخ بهره بود. این اشاره البته در سخنرانی پنج‌شنبه گذشته او تا حد زیادی رنگ باخت زیرا به صراحت به تمایل شخص او و نیز اکثریت اعضای تصمیم گیرنده به افزایش نرخ بهره قبل از پایان سال صحه گذارده شد.

در همین حال، بازارهای جهانی روزهای پرالتهابی را با برآیند کاهشی نوسانات می‌گذرانند و تا حدی از سیگنال‌های متناقض و سردرگم بانک مرکزی آمریکا به ستوه آمده‌اند. با این وجود، بر اساس آخرین برآورد فعالان بازار آمریکا، شانس افزایش نرخ بهره در نشست ماه دسامبر بانک مرکزی هنوز هم کمتر از 50 درصد است.

گزارش آمار بیکاری و تورم برای ماه‌های سپتامبر و اکتبر در آمریکا احتمالا مهم‌ترین داده‌هایی خواهند بود که فدرال رزرو برای تصمیم‌گیری نهایی در دسامبر از آنها استفاده می‌کند؛ آمارها اگر کماکان تقویت بیشتر بازار کار و سیگنال‌هایی هر چند اندک از تقویت تورم را نشان دهد مجوز نهایی جهت نخستین افزایش نرخ بهره پس از حدود یک دهه سیاست انبساطی بی‌سابقه را برای فدرال رزرو صادر خواهد کرد.

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد/ 9 شهریور 94