طی معاملات سهام روز گذشته، شاخص کل بورس تهران با رشد 184 واحدی مواجه شد و به سطح 81 هزار و 763 واحد رسید. این در حالی بود که شاخص کل هموزن روز گذشته در ادامه روند واگرای خود با شاخص کل، تقریبا 47 واحد (معادل 27/ 0 درصد) افت کرد. همین موضوع سبب شد که فعالان بازار سهام، اثر رکوردزنی شاخص کل بورس را کمتر در پرتفوهای خود حس کنند. این روزها حرکت معکوس شاخص کل و شاخص هموزن به روندی ادامه‌دار تبدیل شده است. به نظر می‌رسد کمبود نقدینگی، دلیل عمده و اصلی واگرایی شاخص‌های اصلی بورس تهران است.

شاخص‌ها در خلاف جهت یکدیگر

از اواخر سال گذشته، توجه به شرکت‌های کوچک‌تر بورسی در میان فعالان بازار سهام آغاز شد. درست چند روزی پس از در دسترس قرار گرفتن نمادهای بازار پایه برای معامله‌گران آنلاین، نمادهای کوچک‌تر بورسی نیز با رشد تقاضا مواجه شدند. این روند تا نیمه اردیبهشت ماه سال جاری ادامه یافت. این در حالی بود که نمادهای بزرگ‌تر بازار که تاثیر قابل توجهی روی شاخص کل بورس دارند، کمتر مورد توجه بازار قرار گرفتند. بر این اساس بازدهی شاخص کل بورس از ابتدای سال جاری تا ابتدای خرداد ماه به سختی به 5 درصد رسید. اما بازده شاخص کل هموزن در این مدت تقریبا به 6/ 12 درصد رسید.در آن دوره تنها عامل ترغیب‌کننده خرید سهام، قرار گرفتن در آستانه انتخابات ریاست جمهوری بود. هرچند هیچ‌گاه دلیل منطقی قانع‌کننده‌ای برای وجود ارتباط میان انتخابات ریاست جمهوری و شاخص بورس کشف نشد، اما هیجان انتخابات طبق یک سنت نانوشته روی بازار سهام تاثیر گذاشت. در واقع بخشی از فعالان بازار انتظار داشتند در آستانه انتخابات قیمت‌ها روندی صعودی بگیرند. همین انتظار باعث افزایش تقاضا برای خرید سهام شد و در نهایت صعود قیمت‌ها را رقم زد. این گونه صعودها، بیشتر در نمادهای کوچک‌تر بازار که سهام آزاد شناور پایین و ارزش بازار کمی دارند، میسر است. انگیزه‌های سفته‌بازانه آنچنان قدرتمند نیست که بتواند سهام شرکت‌های بزرگ و اثرگذار را برای مدتی طولانی تحت تاثیر قرار دهد. چرا که فروشنده‌های بالقوه حقوقی که در نمادهای بزرگ‌تر فعال هستند، چندان وقعی به هیجان بازار نمی‌نهند. در نتیجه در آن بازه زمانی (از ابتدای سال تا تاریخ برگزاری انتخابات) شکاف قابل توجهی بین شاخص کل و شاخص کل هموزن ایجاد شد. پس از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ادامه صعود نه چندان بنیادین قیمت‌ها در بورس تهران چندان محتمل به نظر نمی‌رسید. بنابراین اصلاح قیمت‌ها آغاز شد. در نتیجه در بازه زمانی ابتدا تا انتهای خرداد ماه، شاخص کل 3 درصد و شاخص کل هموزن 4 درصد از ارتفاع خود را از دست داد.

از ابتدای تیر ماه سال جاری و با آغاز فصل مجامع، نه تنها قیمت‌های سهام به دلیل تقسیم سودهای نقدی رقیق‌تر شد، بلکه قیمت‌های جهانی فلزات اساسی و فولاد رو به رشد گذاشت. شرکت‌های وابسته به قیمت‌های جهانی که عمدتا در لیست شرکت‌های بزرگ و تاثیرگذار بازار قرار دارند، با اقبال فعالان بازار سهام مواجه شدند، اما این بار اقبال بورس‌بازان صرفا مبنای سفته‌بازانه و نوسان‌گیری نداشت. بلکه صورت‌های مالی این شرکت‌ها با تحولات بنیادین مواجه شده بود. پس از تحولات مثبت بازارهای جهانی نه تنها سهامداران خرد و حقیقی بازار، بلکه اشخاص حقوقی نیز به خرید و نگهداری سهام شرکت‌های معدنی و فلزی علاقه‌مند شدند. در نتیجه تقاضای بالقوه برای نمادهای کوچک‌تر بازار، روز به روز کاهش یافت. در چنین حالتی طبیعی به نظر می‌رسد که دو شاخص اصلی بازار (شاخص کل و شاخص کل هموزن) دوباره روندی واگرا به خود بگیرند، با این تفاوت که این بار همه چیز به نفع شاخص کل بود. شاخص کل بورس تهران از میانه تیر ماه تاکنون تقریبا 4 درصد رشد نشان داده است، اما شاخص کل هموزن در این مدت تنها 8/ 2 درصد رشد نشان داده است. در روزهای اخیر نیز همزمان با رشد شاخص کل، شاخص کل هموزن افت را تجربه کرده است. در گزارش‌های پیشین «دنیای اقتصاد» پیش‌بینی شده بود که شاخص کل در آستانه عبور از سقف میان‌مدت 81 هزار و 500 واحد است. شواهد حاکی از بهبود شرایط گروه‌های فلزی و معدنی و البته پالایشگاه‌ها بود. با توجه به بزرگی این گروه‌ها، انتظار می‌رفت که به زودی قله 81 هزار و 500 واحدی فتح شود. ضمنا پیش‌بینی شده بود رشد دسته‌‌جمعی قیمت‌های سهام نیازمند ورود نقدینگی جدید و افزایش محسوس ارزش معاملات است. حالا به نظر می‌رسد کمبود نقدینگی باعث جلوگیری از رشد دسته‌‌جمعی قیمت‌ها و واگرایی شاخص‌ها شده است.

کمبود نقدینگی، پاشنه آشیل بازار سهام

واگرایی شاخص‌های کل و هموزن، از ابتدای سال جاری از کمبود نقدینگی نشات گرفت. به عبارت دقیق‌تر، چنانچه خریداران بالقوه سهام توان مالی و نقدینگی کافی داشتند، احتمالا با خریدهای خود باعث رشد دسته‌‌جمعی قیمت‌ها می‌شدند. اما فعالان بازار نمادهایی را برای ورود انتخاب کردند که فروشنده بالقوه خاصی نداشت. همین موضوع باعث شد نمادهای کوچک‌تر بازار در مرکز توجهات قرار بگیرند.در حال حاضر با بهبود عملکرد شرکت‌های بزرگ از جمله فلزی و معدنی‌ها، انگیزه‌های لازم برای جلوگیری از فروش سهام از سوی سهامداران این گروه‌ها ایجاد شد. با وجود این باز هم توان مضاعف و ویژه‌ای برای صعودی کردن قیمت‌ نمادهای فلزی و معدنی لازم بود. این توان مضاعف از دو محل قابل تامین بود. اول ورود نقدینگی تازه‌نفس به بورس و دوم انتقال نقدینگی از سایر گروه‌های بازار سهام. با توجه به هزینه فرصت بالای پول و نرخ بالای سود بدون ریسک، ورود نقدینگی جدید دست‌کم در کوتاه‌مدت منتفی است. بنابراین برای رشد نمادهای بزرگ بازار لازم است که نقدینگی از گروه‌های کوچک‌تر به گروه‌های بزرگ‌تر بازار منتقل شود. ضمنا بازده شاخص کل هموزن از ابتدای سال تا کنون همچنان در محدوده بیش از 12 درصدی قرار دارد و شاخص کل از این منظر هنوز عقب مانده است و از ابتدای سال تا کنون تنها 9/ 5 درصد رشد کرده است. چنانچه قرار باشد این دو شاخص در میان‌مدت همگرا شوند، بنابراین شاخص کل هنوز برای رشد و شاخص کل هموزن برای افت فضا دارد. در این راستا نگاهی به ترکیب متوسط نسبت قیمت به درآمد در گروه‌های مختلف نیز خالی از لطف نیست.

P/ E‌های بالا برای کوچک‌ترها

علاوه بر کمبود نقدینگی حاکم بر بازار سهام، جذابیت قیمت در نمادهای بزرگ‌تر بازار نیز می‌تواند منجر به انتقال نقدینگی از نمادهای کوچک‌تر به نمادهای بزرگ‌تر‌ شود. بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد که اغلب نمادهای کوچک بازار سهام نسبت قیمت به درآمدی بالاتر از متوسط بازار دارند. به عبارت دقیق‌تر 216 نماد بورسی (از 325 نماد) P/ E بزرگ‌تر‌ از 7 مرتبه دارند. این در حالی است که متوسط P/ E بازار سهام در حال حاضر در محدوده 8/ 6 مرتبه قرار دارد. بنابراین به‌طور کلی نمادهای کوچک بورس گران‌تر از نمادهای بزرگ بازار معامله می‌شوند. در نتیجه طبیعی است اگر به تدریج شاهد تعدیل P/ E در نمادهای کوچک‌تر بازار یا رشد P/ E نمادهای بزرگ بازار باشیم. نکته دیگر آنکه اغلب فعالان خرد بازار سهام بیشتر تلاش دارند در نمادهای کوچک‌تر (که پتانسیل بالایی برای نوسان دارند) فعالیت کنند. همین موضوع سبب می‌شود که فعالان خرد بازار در بازه فعلی انعکاس رشد شاخص کل بورس را در پرتفوهای خود احساس نکنند.

نگاهی به آمار معاملات دیروز

همان‌طور که اشاره شد، در داد و ستدهای روز گذشته سرمایه‌گذاران بورس تهران با معاملات خود رشد 184 واحدی شاخص کل را رقم زدند، در نتیجه شاخص کل بورس به رقم 81 هزار و 763 رسید.روز گذشته سرمایه‌گذاران بورسی بیش از یک میلیارد و 431 میلیون برگه سهم، حق تقدم و سایر دارایی‌های مالی را در بازار دست به دست کردند که ارزش این مبادلات بیش از 143 میلیارد تومان بود که در 48هزار نوبت معاملاتی انجام شد. از این میزان تقریبا 102 میلیارد تومان به معاملات خرد سهام و حق تقدم در نمادهای عادی اختصاص یافت. همان‌طور که در این گزارش اشاره شد، روز گذشته همه شاخص‌های بورسی به جز دو شاخص کل (هموزن) و شاخص قیمت (هموزن) صعودی بودند. همچنین شاخص‌های بازار اول و دوم نیز به ترتیب 171 و 170 واحد صعودی شدند.نمادهای کشتیرانی، پالایش نفت بندرعباس، پالایش نفت اصفهان، فولاد مبارکه، پالایش نفت تهران و پالایش نفت تبریز با بیشترین تاثیر مثبت بر شاخص، رشد این متغیر را رقم زدند. این در حالی بود که نماد تاپیکو بیشترین تاثیر منفی را بر شاخص کل ثبت کرد. در بازار روز شنبه گروه‌های فرآورده‌های نفتی، فلزات اساسی و شیمیایی با بیشترین حجم و ارزش معاملات در صدر برترین گروه‌های صنعت قرار گرفتند. نکته قابل توجه اینکه گروه خودرویی رفته‌رفته جای خود را در صدر فهرست بیشترین ارزش معاملات واگذار می‌کند. گفتنی است که شاخص گروه خودرو و ساخت قطعات تقریبا در کف یکساله خود قرار گرفته است. صدرنشینی گروه فرآورده‌های نفتی طی معاملات روز گذشته از دیگر نکات برجسته بازار سهام بود. این گروه که انتظار می‌رفت پس از بازگشایی‌های بعد از مجامع بیشتر مورد توجه بازار قرار گیرد، همچنان شاهد معاملات پراحتیاط فعالان بازار است. با وجود تحولات قابل توجه در درآمدهای عملیاتی و بهای تمام‌شده محصولات فروش‌رفته این شرکت‌ها، بورس‌بازان هنوز از سابقه این گروه (توقف‌های درازمدت و نوسان دستوری قیمت‌های نهاده‌های تولید و محصولات) هراسان هستند و با احتیاط به این گروه نزدیک می‌شوند. روز گذشته شایعه اعلام نرخ محصولات فروش‌رفته پالایشگاه‌ها در بهار سال جاری، باعث رشد قیمت و افزایش ارزش معاملات این گروه شد. به نظر می‌رسد که فعالان بازار وضعیت پالایشگاه‌ها را به دقت رصد می‌کنند و چنانچه ادامه روند سودسازی این شرکت‌ها ادامه‌دار شود، احتمالا از احتیاط خریداران کاسته خواهد شد.

صدرنشینی بازار دیروز با بیشترین رشد قیمت متعلق به نمادهای نیرو کلر، موتورسازان تراکتورسازی ایران، کشت و صنعت چین‌چین، آهنگری تراکتورسازی ایران، داروسازی دکتر عبیدی، سیمان قائن و فولاد آلیاژی ایران بود.در مقابل نمادهای شیر پاستوریزه پگاه اصفهان، کاشی تکسرام، گرانیت بهسرام، ایران تایر، فرآورده‌های تزریقی ایران، ملی سرب و روی ایران و قند مرودشت با بیشترین کاهش قیمت در انتهای جدول معاملات قرار گرفتند.در جریان معاملات روز گذشته سهامداران برای خرید اوراق مشارکت شهرداری سبزوار، واحدهای صندوق امین یکم، حق تقدم فولاد آلیاژی ایران، واحدهای صندوق کیان، اوراق مشارکت شهرداری شیراز، اوراق مشارکت ملی نفت ایران و اوراق صکوک سایپا طولانی‌ترین صف‌های خرید را ثبت کردند. در مقابل گروهی از سرمایه‌گذاران بورسی تلاش کردند با عرضه‌های سنگین از واحدهای صندوق پارند پایدار سپهر، سهام سیمان مازندران، اوراق صکوک سایپا، سهام سیمان کردستان، اوراق مشارکت ملی نفت ایران و اوراق مشارکت رایان سایپا خارج شوند.

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد