شاخص کل بورس تهران روز گذشته با کاهش ۲۲۱۹ واحدی، عقب‌نشینی سه کانالی را تجربه کرد. افت ۲/ ۱ درصدی این نماگر در شرایطی رقم خورد که شناسایی سود در کنار عقب‌نشینی پول‌های تازه و تفکیک مسیر سهام پس از انتشار گزارش عملکرد شرکت‌ها موجب تشدید فشار فروش در بازار سهام شده است. در عین حال نزدیک شدن به زمان اعمال دور دوم تحریم‌ها سبب شده تا تردید و احتیاط بر معاملات سهام حاکم شود. موضوعی که در کاهش ارزش معاملات روزانه سهام منعکس شده است.

معاملات اولین روز کاری بورس تهران با چاشنی تردید و احتیاط همراه شد. شرایطی که سبب شد تا شاخص کل این بازار با افت ۲۲۱۹ واحدی، ضمن عقب‌نشینی ۳ کاناله، در سطح ۱۷۸ هزار و ۸۴۱ واحدی قرار گیرد. طی معاملات روز گذشته شناسایی سود از سوی معامله‌گران، افزایش نگرانی‌ها از تشدید ریسک‌های تجاری با نزدیک شدن به موعد اعمال دور دوم تحریم‌ها علیه ایران، عقب‌نشینی پول‌های تازه فاقد تحلیل و همچنین تفکیک مسیر سهام به موجب انتشار گزارش‌های میان‌دوره‌ای به‌عنوان مهم‌ترین‌ محرک‌های ریزش ۲/ ۱ درصدی شاخص سهام شناسایی شدند. در این میان همگامی نرخ‌ها در دو بازار ارز و سهام، نشان از پیش‌خور شدن ریسک‌های سیستماتیک در نگاه فعالان بازار دارد. بنابراین به نظر می‌رسد هرگونه خبری که ریسک سیستماتیک سهام را کاهش دهد، می‌تواند چرخش سهام به مسیر صعودی را به همراه داشته باشد.

نگاهی به دلایل افت دیروز سهام

همانطور که اشاره شد روز گذشته شاخص کل بورس تهران افت ۲/ ۱ درصدی را تجربه کرد و تا کانال ۱۷۸ هزار واحدی عقب نشست. در این‌خصوص می‌توان دلایلی چند برای روند منفی قیمت‌ها در معاملات روز گذشته بازار سهام برشمرد.

۱- ریسک‌گریزی معامله‌گران و شناسایی سود: از نیمه شهریورماه رشد افسارگسیخته نرخ‌ها در بازار ارز در کنار برخی عوامل بنیادی سبب شد تا شاخص سهام روندی صعودی را در پیش گیرد. رفته‌رفته اما این رشد شکلی هیجانی به خود گرفت و با شتاب بیشتری به صعود ادامه داد. به این ترتیب از پایان شهریورماه، پس از مواجهه بازار سهام با موج جدید و پرقدرت نقدینگی، رشد پرشتابی را آغاز کرد. جهش شاخص سهام برای ۸ روز متوالی ادامه پیدا کرد و در این مدت ضمن رشد بیش از ۲۴ درصدی، ۳۸ کانال را پشت‌سر گذاشت و در سقف تاریخی ۱۹۵ هزار واحدی قرار گرفت. پس از آن نماگر بورس تهران روند پرنوسانی را تجربه کرد. در مجموع اما در بازه نیمه شهریورماه تاکنون، رشد دسته‌جمعی سهام سبب شده است تا اغلب نمادهای بورسی، بازدهی ۵۰ تا ۶۰ درصدی را از آن سهامداران خود کنند. به این ترتیب در شرایط کنونی به موجب نزدیک شدن به موعد تحریم‌های ثانویه در ۱۳ آبان، بسیاری از سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز شده و به شناسایی سود می‌پردازند. این دسته از معامله‌گران ترجیح می‌دهند ریسک نکرده و در زمان سود، سرمایه خود را از بازار خارج کنند و تا مشخص شدن شرایط منتظر بمانند.

۲- نگرانی از تشدید ریسک‌های تجاری با نزدیک شدن به ۱۳ آبان: طی این روزها، نگاه فعالان سهام به اخبار سیاسی مربوط به تحریم‌ها جلب شده است. به این ترتیب با نزدیک شدن به روز ۱۳ آبان یعنی زمان اجرایی شدن دور دوم تحریم‌ها علیه ایران، نگرانی‌هایی مبنی بر اثرگذاری تحریم‌ها بر میزان فروش شرکت‌ها، سبب افزایش احتیاط معامله‌گران در بازار سهام شده است. افت عمومی قیمت سهام طی معاملات روز گذشته نشان می‌دهد تردید و احتیاط بر معاملات سهام سایه افکنده است. روز گذشته بیش از ۷۰ درصد از نمادهای بورسی (معادل ۲۲۲ سهم) با افت قیمت به معاملات روزانه خود پایان دادند. در این روز حتی سهامی که از نگاه بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران از درجات ارزندگی برخوردار هستند نیز تحت‌فشار فروش در دامنه قیمتی منفی مورد معامله قرار گرفتند. به این ترتیب به نظر می‌رسد بار روانی دور دوم تحریم‌ها و تشدید ریسک‌های تجاری از وزن بیشتری نسبت به عملکرد شرکت‌ها در ترازوی معامله‌گران برخوردار است.

۳- عقب‌نشینی پول‌های تازه در سهام غیربنیادی‌: نگاهی به روند معاملات روزهای اخیر نشان می‌دهد پول‌های تازه‌ای که از میانه شهریورماه، سراسیمه به سمت بازار سهام هجوم آورده بودند، در حال خروج از این بازار هستند. مهم‌ترین نشانه‌ای که می‌تواند مهر تاییدی بر این ادعا باشد، کاهش ارزش معاملات روزانه بورس تهران است. به این ترتیب در حالی که طی معاملات مهرماه، میانگین ارزش معاملات روزانه بیش از ۱۲۵۰ میلیارد تومان بود، در هفته‌های اخیر، این متغیر به کمتر از ۸۵۰ میلیارد تومان رسیده است. موضوعی که نشان می‌دهد دیگر خبری از هجوم سرمایه‌گذاران به این بازار و بروز رفتارهای هیجانی نیست. به جرات می‌توان اذعان کرد پول‌های تازه‌ای که در ماه گذشته به سمت بازار سهام سرازیر شده بودند، عمدتا پول‌هایی بودند که بدون توجه به پشتوانه‌های بنیادی پیرامون سهام وارد گردونه معاملات شده‌اند و به اصطلاح صرفا سواری رایگان گرفته‌اند. شکل نگرفتن جریانات بازار با جامعه تحلیلی آن نیز در زمان‌هایی که بازار با هیجانات پرشتابی همراه می‌شود، سبب شکل‌گیری مساله Free riding یا سواری مجانی می‌شود. در این الگو، فرد از خدمات موجود بهره‌مند می‌شود در حالی که پول یا هزینه‌ای بابت آن پرداخت نمی‌کند. این مساله همانطور که اشاره شد در فضای هیجانی بازار شکلی جدی‌تر به خود گرفته و در مواردی سبب شکل‌گیری رفتار گله‌ای میان معامله‌گران می‌شود. حال پس از انتشار گزارش‌های میاندوره‌ای شرکت‌ها و تفکیک مسیر سهام از یکدیگر، به مرور شاهد عقب‌نشینی این پول‌ها از معاملات سهام هستیم. امری که سبب می‌شود تا شاهد کمرنگ‌ شدن فضای سفته‌بازی در بورس تهران باشیم.

۴- گزارش‌های ۶ ماهه و تفکیک مسیر سهام: همانطور که در گزارش‌های پیشین «دنیای‌اقتصاد» نیز مورد تاکید قرار گرفته است، انتشار گزارش‌های میاندوره‌ای شرکت‌ها توانست مبنایی برای تفکیک مسیر سهام و تحلیل‌محور شدن بورس تهران باشد. به این ترتیب معامله‌گران فاقد تحلیل که می‌پنداشتند می‌توانند در هر شرایطی سود کسب کنند، پس از انتشار گزارش‌های ۶ماهه از بازار رخت بربستند. به این ترتیب بازارهایی که دسته‌جمعی در مسیر رشد قیمتی قرار گرفته بود، حال افتی گروهی را نیز تجربه می‌کنند. روندی که البته برای مدت زمان طولانی دوام نخواهد یافت. بنابراین سهامی که از بنیاد قوی برخوردارند، در ادامه مورد حمایت خریداران قرار گرفته و در مسیر صحیح خود قرار می‌گیرند. برای سهام بدون پشتوانه اما راه گریزی نیست. به این ترتیب شرایطی فعلی بازار و اصلاح قیمت سهام را می‌توان فرصتی مناسب برای اصلاح پرتفوی و شناسایی سهام ارزنده از سوی معامله‌گران قلمداد کرد.

 بیم‌ها و امیدها در بورس تهران

۱- اثرگذاری تحریم‌ها: همانطور که پیش‌تر اشاره شد، نگرانی از تشدید ریسک‌های تجاری شرکت‌ها با نزدیک شدن به زمان اعمال دور دوم تحریم‌ها، سبب افزایش تردید و احتیاط میان معامله‌گران شده است. در این خصوص باید دو نکته مورد توجه قرار گیرد. اول آنکه احتمال کاهش فروش شرکت‌ها با اعمال دور جدید تحریم‌ها، دور از ذهن نیست اما اثر این عامل پیش از این در قیمت سهام منعکس شده است. به عبارت دقیق‌تر، کارشناسان در ماه‌های گذشته با در نظر گرفتن ریسک‌های سیاسی، نسبت قیمت بر درآمد (P/ E ) کمتری (حدود ۴ واحد) برای سهامی که از پشتوانه‌های بنیادی برخوردارند، در نظر گرفته بودند. امری که با فرض اثرگذاری تحریم‌ها بر میزان فروش شرکت‌ها اعمال شد. بر این اساس، سناریوی بدبینانه مربوط به تحریم‌ها پیش از این در بازار سهام لحاظ شده است و وزن‌دهی مجدد به این عامل، هیجان منفی کاذبی به معاملات تزریق می‌کند. علاوه بر این با نگاهی به رفتار سنتی بازارها مشاهده می‌شود همواره بازار ارز نسبت به مسائل غیراقتصادی، هوشمندتر عمل کرده است. این در حالی است که تا به این‌جای کار، واکنش شدیدی از سوی این بازار نسبت به آغاز دور جدید تحریم‌ها دیده نشده است. ضمن آنکه شنیده‌های اخیر از منابع مطلع تاکید می‌کند بسته جدید اروپا برای حفظ برجام، تا حد بسیار مطلوبی پاسخگوی خواسته‌های طرف ایرانی بوده است. به این ترتیب هرگونه خبری که به کاهش ریسک‌های سیستماتیک بینجامد، می‌تواند سبب چرخش مسیر سهام به سمت صعودی باشد.

۲- پتانسیل بورسی‌ها: از نگاه کلان نرخ ارز بالا از یک سو قدرت رقابت صنعت داخلی را تقویت می‌کند و از طرف دیگر سبب افزایش سودآوری صادرکنندگان می‌شود؛ امری که در نهایت می‌تواند سبب رشد و توسعه اقتصادی شود. در این میان نگاهی به عملکرد شرکت‌های سهامی نشان می‌دهد که در حال حاضر حدود ۶۰ درصد از شرکت‌های سهامی را شرکت‌های کالایی و صادرات‌محور تشکیل می‌دهند. شرکت‌هایی که از طرفی نیم‌نگاهی به بازارهای جهانی داشته و از سوی دیگر از نوسان نرخ دلار در بازارهای داخلی تاثیر می‌پذیرند. بنابراین در نگاهی کلی، رشد نرخ دلار به لحاظ افزایش نرخ فروش شرکت‌ها، امری مثبت قلمداد می‌شود. به این ترتیب با توجه به سهم حداکثری شرکت‌های صادراتی، رشد نرخ دلار در مجموع به رشد بازار سهام می‌انجامد. با این حال در برخی موارد شاهد حرکت معکوس قیمت‌ها در این دو بازار هستیم. در این خصوص باید توجه داشت افزایش ریسک‌های سیاسی به افزایش نرخ‌ در بازار ارز می‌انجامد. به عبارتی دیگر به دنبال تشدید نگرانی‌های سیاسی، ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران به شکل محسوسی کاهش یافته و شاهد کوچ نقدینگی به سمت بازارهایی که از ریسک پایین‌تری برخوردارند، هستیم. این افزایش نرخ اما اثری عکس بر روند بازار سهام به جا می‌گذارد. در شرایط فعلی نیز عدم جهش قیمت‌ها در بازار ارز تاکید بر پیش‌خور شدن ریسک‌های سیستماتیک در نگاه سرمایه‌گذاران دارد.

       3-   ریسک بازارهای جهانی: با توجه به سهم حدود ۶۰ درصدی شرکت‌های کالایی و صادرات‌محور در بورس تهران، رصد بازارهای جهانی از اهمیت قابل توجهی برای این شرکت‌ها و در مجموع بازار سهام برخوردار است. در این میان، طی روزهای پایانی هفته گذشته و در برهه‌ای که بازارهای داخلی در تعطیلی به سر می‌بردند، بازار نفت به دلیل ضعف تقاضا و همچنین تلاش عربستان و روسیه برای جبران کسری عرضه نفت ناشی از تحریم‌های ایران شاهد افت شدید قیمت‌ها بود (نفت WTI طی معاملات این هفته با افت بیش از ۵/ ۲ درصدی، ۶/ ۶۷ دلار در هر بشکه مورد معامله قرار گرفت). در این مدت بورس‌های جهانی نیز با ریزش قیمت‌ها مواجه شدند. امری که سبب شده تا برخی از کارشناسان از نگرانی‌های خود درخصوص شروع یک دوره رکود در اقتصاد جهانی سخن گویند که ریسکی اثرگذار بر روند قیمت سهام شرکت‌های کالایی بورس تهران است.

 اهمیت گزارش‌های مهرماه برای بورسی‌ها

در روزهای پایانی مهرماه که شاهد ترافیک گزارش‌های میان‌دوره‌ای شرکت‌ها روی سامانه کدال بودیم، فعالان بازار انتظار داشتند تا شاهد اثرگذاری مثبت رشد نرخ دلار، آزادسازی سقف‌های رقابتی محصولات قابل عرضه در بورس کالا و همچنین راه‌اندازی بازار دوم ارزی باشند. این در حالی است که با توجه به وقفه زمانی اثرگذاری تحولات پیرامونی بر عملکرد شرکت‌ها، تاثیر موارد مذکور به‌طور کامل بر روند درآمدی شرکت‌ها دیده نشد؛ چرا‌که این رخدادها در ماه‌های پایانی نیمه اول سال واقع شد. به این ترتیب گزارش‌ عملکرد مهرماه شرکت‌ها می‌تواند دیدی کامل‌تر در اختیار معامله‌گران قرار دهد. انتظار می‌رود تقویت جریان اطلاعات در روزهای آتی با انتشار گزارش‌های عملکرد ماهانه شرکت‌ها در تخلیه هیجان بازار موثر باشد.

 سود بهینه برای سرمایه‌های خرد؟

شاید بتوان یکی از چالش‌های کنونی بورس تهران را ورود پول‌های خرد توسط معامله‌گران غیرحرفه‌ای به گردونه معاملات سهام دانست. باید توجه داشت زمانی می‌توان در بازار سهام، بازدهی مناسبی کسب کرد که سرمایه‌گذار بتواند در سبد سرمایه‌گذاری خود، ترکیبی از سهام و صنایع بورسی را جای دهد. ترکیبی متنوع که ریسک‌های مختلف بازار را پوشش دهد و بتواند سود معقولی از آن معامله‌گر کند. این در حالی است که سرمایه خرد از چنین توانی برخوردار نیست. موضوعی که اهمیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری را بار دیگر گوشزد می‌کند؛ چرا‌که تجمیع سرمایه‌های خرد در صندوق‌های سرمایه‌گذاری امکان چینش بهینه پرتفوی را فراهم می‌کند. در این شرایط سرمایه‌گذارانی که از اطلاعات قوی برای حضور مستقیم در بازار سهام برخوردار نیستند، ضمن کسب سود مناسب، به معاملات سهام نیز هیجان وارد نمی‌کنند.  باید توجه داشت ورود سرمایه‌های خرد توسط معامله‌گران غیرحرفه‌ای بار دیگر می‌تواند فضایی هیجانی بر معاملات حاکم کند. با منفی شدن بازار مجددا زمزمه‌هایی با درون‌مایه تئوری توطئه در میان معامله‌گران شنیده خواهد شد. این در حالی است که زمانی که معامله‌گران بدون تحلیل و دیدی منطقی به دادوستد سهام می‌پردازند و انتظار کسب سودهای نجومی را دارند، چنین اصلاح‌هایی دور از انتظار نیست. به عبارتی دیگریکی از دلایل  ریزش قیمت سهام ضعف تحلیلی بازارارزیابی می‌شود.

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد