در طول سال‌جاری معمولا قیمت‌هایی که از بازار تهران به‌عنوان قیمت آزاد ارز درز می‌کرد، از نظر مسوولان قیمت کوچه و بازار بود و به رسمیت شناخته نمی‌شد. اما اکنون ۳ ماه است که قیمت‌های مبادله شده در بازار تهران، در گزارش‌های رسمی بانک مرکزی منعکس شده است، قیمت‌هایی که با واقعیت نیز همخوانی دارد. «دنیای اقتصاد» این بار با اتکا به داده‌های بانک مرکزی، تحولات نرخ ارز در بازار آزاد را در سال جاری از دریچه رسمی بررسی کرده است.

توقف ۳ ماهه اعلام آمار

پس از آنکه هیات دولت در جلسه معروف ارزی در ابتدای سال جاری(۲۰ فروردین ۹۷)، نرخ ارز را ۴۲۰۰ تومان تعیین و هر نرخ غیر از آن را قاچاق اعلام کرد، روایت رسمی از نرخ ارز بازار آزاد متوقف شد. پیش از آن بانک مرکزی در گزارش‌های ماهانه شاخص‌های اقتصادی و گزارش‌های تراز پرداخت‌ها، نرخ ارز میانگین بازار آزاد تهران برای هر ماه را اطلاع‌رسانی می‌کرد. اما پس از قاچاق اعلام شدن هر نرخ غیر از ۴۲۰۰، جای عدد نرخ ارز بازار آزاد در این گزارش‌ها به مدت سه ماه (اردیبهشت، خرداد و تیرماه) خالی ماند. تا اینکه پس از تصمیمات جدید ارزی در مردادماه، دولت از تصمیم دلار ۴۲۰۰ عقب‌نشینی کرد و بار دیگر نرخ‌های بازار آزاد به آمار رسمی بازگشت. اکنون در گزارش‌های ماهانه بانک مرکزی از شاخص‌های اقتصادی در ماه‌های مرداد، شهریور و مهر ماه، نرخ ارز بازار آزاد برای دلار، یورو، پوند انگلیس، ین ژاپن و فرانک سوئیس موجود است و این شاید تنها مرجع رسمی برای رصد قیمت‌ها در بازار آزاد در سال جاری باشد.

آمارهای اعلامی از سوی سیاست‌گذار ارزی بیانگر آن است که نرخ‌ها به واقعیت نزدیک است. طوری که میانگین داده‌های «دنیای اقتصاد» در مورد نرخ دلار در طول ۷ ماه اول سال جاری، حتی ۱۰۰ تومان ارزان‌تر از میانگین اعلام شده از سوی بانک مرکزی است که نشان‌ می‌دهد اداره آمار بانک مرکزی واقعیت را بی‌کم و کاست منعکس کرده است.

کند شدن رشد ماهانه

بانک مرکزی نرخ‌ میانگین ماهانه هر ارز را به‌صورت متوسط قیمت فروش ارز در دوره مورد نظر بر حسب روزشمار محاسبه می‌کند. بر اساس آخرین گزارش شاخص‌های ماهانه اقتصادی که مربوط به مهر ماه ۹۷ است، میانگین نرخ دلار در بازار آزاد شهر تهران، ۱۴ هزار و ۸۱۵ تومان اعلام شده است. این در حالی است که متوسط نرخ دلار در شهریورماه، ۱۲ هزار و ۶۳۵ تومان گزارش شده بود. یعنی در حدفاصل شهریور تا مهر، میانگین نرخ دلار در بازار آزاد شهر تهران ۲/ ۱۷ درصد رشد کرد. اما نرخ رشد دلار در بازار آزاد در شهریورماه تندتر بوده است. چرا که نرخ متوسط در شهریور نسبت به مرداد ۶/ ۲۳ درصد رشد را در بازه ماهانه نشان می‌داد. این روند در مورد یورو نیز حاکم است؛ نرخ رشد ماهانه این ارز نیز از ۹/ ۲۳ درصد در شهریورماه به ۳/ ۱۶ درصد در مهر ماه تقلیل پیدا کرده است. با این حساب، رشد یورو در مهرماه نسبت به دلار، کندتر نیز بوده است. بر اساس گزارش بانک مرکزی، نرخ متوسط یورو در مهر ماه در بازار آزاد، نزدیک به ۱۷ هزار و ۱۸۰ تومان بوده است.

تغییرات ۷ ماهه

روایت بانک مرکزی از نرخ‌های آزاد ارز، یک نکته ویژه دارد و آن متوسط نرخ ۷ ماه اول است. در حقیقت در نرخ متوسط ۷ ماهه، خلأ ۳ ماهی که گزارش رسمی از آن منعکس نشده بود، تا حدودی پر شده است، چرا که برای محاسبه نرخ بازار آزاد در ۷ ماه، باید نرخ‌های موجود در بازار آزاد در ۳ ماه ممنوعه را نیز لحاظ کرد. روندی که در سال ۱۳۹۰، به گونه دیگری طی شد. در آن سال نیز در ماه‌هایی از سال، بانک مرکزی از گزارش نرخ ارز در بازار آزاد سرباز زد، اما تفاوت آن با سال جاری این بود که حتی در گزارش متوسط سالانه نیز نرخ ارز در روزهای گزارش‌ نشده را لحاظ نکرد و یک نرخ متوسط غیرقابل استناد منتشر کرد، نرخ متوسطی که اسما معرف نرخ یک سال بود اما در واقع ۲ ماه از سال را شامل نمی‌شد. این بار بانک مرکزی رویه‌ای حرفه‌ای پیش گرفت و در محاسبه میانگین نرخ ارز، تمامی روزهای ۷ ماه ابتدایی سال را در نظر گرفت.

گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد که نرخ متوسط دلار در بازار آزاد در ۷ ماه نخست سال ۹۷، معادل ۹ هزار و ۶۵۶ تومان بوده است. این در حالی  است که نرخ متوسط در ۷ ماه ابتدایی سال گذشته، ۳ هزار و ۸۱۸ تومان گزارش شده بود. در نتیجه به‌طور میانگین از ابتدای سال ۹۷ تا پایان ماه هفتم، نرخ دلار حدود ۱۵۳ درصد نسبت به بازه مشابه سال قبل افزایش یافته است. اگر به آمار یک دهه گذشته رجوع کنیم، در هیچ یک از سال‌ها چنین رشدی مشاهده نمی‌شود. البته در سال ۱۳۹۰، رشد دلار بیشتر در ماه‌های پایانی سال متمرکز شده و بازار در ۷ ماه ابتدایی سال از جهش مصون مانده بود. پس از سال ۹۷، بیشترین رشد ۷ ماهه نسبت به بازه مشابه سال قبل، در سال ۹۱ رخ داده است. در این سال نرخ متوسط دلار در بازار آزاد تا پایان ماه هفتم، نسبت به بازه مشابه سال ۱۳۹۰، حدود ۸۵ درصد رشد را ثبت کرده بود.

اگر بخواهیم نرخ رشد ۷ ماهه نرخ ارز به روایت رسمی را بیابیم، می‌توانیم به گزارش اسفند ۹۶ بانک مرکزی رجوع کنیم. نرخ میانگین دلار در بازار آزاد در آخرین ماه سال گذشته، ۴ هزار و ۶۴۵ تومان گزارش شده بود. بر این اساس در ۷ ماه نخست سال جاری، نرخ دلار ۷/ ۱۳۸ درصد رشد کرده است. اگر قرار باشد مقایسه‌ای با سال‌های گذشته حول این شاخص انجام شود، مهم‌ترین داده‌ها مربوط به سال ۱۳۹۱ است که توسط بانک مرکزی در آن زمان سانسور شد؛ در حقیقت داده رسمی از نرخ متوسط دلار در بازار آزاد در اسفند ۹۰ موجود نیست که بتوان رشد ۷ ماه ابتدایی سال ۱۳۹۱ را تخمین زد.