بازار برق در بورس انرژی ایران چه ماموریت‌هایی را محقق می‌کند؟

بورس انرژی ایران به عنوان چهارمین بورس رسمی کشور در زمینه کشف قیمت‌های تعادلی حامل‌های انرژی و اوراق بهادار مبتنی بر حامل‌های انرژی، ماموریت سازمانی مشخص و معینی را برعهده دارد. این حوزه‌ها شامل: ایجاد بازاری شفاف، قانونمند و کارآ (با نقدشوندگی و رقابت‌پذیری بالا) به منظور استفاده بهینه از منابع انرژی و دستیابی به قیمت‌های تعادلی حامل‌های انرژی، تقویت فعالان حوزه انرژی از طریق فراهم نمودن امکان تامین مالی، مدیریت ریسک و هزینه عرضه‌کنندگان و مصرف‌کنندگان انرژی، تلاش در راستای فراهم آوردن امکان حضور سرمایه گذاران (فعالان) خارجی از طریق توسعه رینگ بین الملل معاملات بورس انرژی ایران و همچنین ارتقاء سطح دسترسی عرضه کنندگان و خریداران داخلی به بازارهای بین المللی، نوآوری در بهبود سازوکارهای معاملاتی همچنین مشارکت در طراحی ابزارهای مالی به منظور پاسخگویی به نیازهای مشتریان و تشویق در بکارگیری روش‌های شفاف و رقابتی برای ایفای مسوولیت‌های اجتماعی در راستای حفاظت از محیط زیست و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، می‌شود.

پس از تجربه فعالیت شرکت مدیریت شبکه برق ایران و با راه‌اندازی بازار برق در بورس انرژی ایران، رویکرد ایجاد فضای شفاف رقابتی و منصفانه در راستای کشف قیمت برق، حذف عوامل واسطه‌ای در معاملات برق و مشارکت مستقیم فعالان این حوزه مطرح گردید. آنچه که مسلم می‌نماید، هدف از شکل‌گیری بازارها به صورت کلی و به طور خاص در حوزه انرژی برق، تعیین قیمت بر مبنای سازوکارهای رقابتی می‌باشد. زیرا قیمت کشف شده بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا، تمامی ملاحظات از قبیل بهای تمام شده تولید، نیاز به نقدینگی، ارزش زمانی پول، فرصت‌های تولید، فرصت‌های سرمایه‌گذاری، ظرفیت‌های بالقوه و ... را در نظر گرفته و قیمت تعادلی را بر اساس این مولفه‌ها ارائه می‌دهد.

به‌همین منظور و براساس تکالیف و مقررات قانونی در خصوص اعلام شرایط تأمین برق مصرف‎کنندگان با قدرت قراردادی بالای 5 مگاوات، معاملات مصرف‌کنندگان بزرگ بالای 5 مگاوات برق در بورس انرژی ایران از تاریخ 12/ 04/ 96 آغاز گردید و معاملات آن با حضور نیروگاه‌های خصوصی و مصرف کنندگان بزرگ به صورت مستمر در بازار فیزیکی و مشتقه بورس انرژی ایران شکل گرفته و توسعه یافت. 

در سال 1396، اهتمام ویژه‌ای در حوزه طراحی بازارهای جدید و ایجاد زیرساخت‌های لازم در زمینه معاملات مصرف‌کنندگان بزرگ در تابلوی برق بازار فیزیکی و بازار قراردادهای سلف موازی استاندارد مصرف‌کنندگان بزرگ بالای 5 مگاوات صورت پذیرفت. همچنین با اصلاح مشخصات قرارداد بازار عمده‌فروشی برق، در این بازار نیز تغییراتی انجام گرفت که امید می‌رود طی سال‌های آتی با حمایت وزارت نیرو شاهد رشد و رونق بیشتر بازار برق در بورس انرژی ایران باشیم. همچنین طی سال‌های اخیر تعداد نیروگاه‌های دارای قابلیت عرضه در بورس انرژی ایران به 78 نیروگاه رسید و تعداد شرکت‌های خرده‌فروشی دارای کد معاملاتی نیز به 26 شرکت بالغ گردید. بازار برق بورس انرژی ایران میزبان راه‌اندازی بازارهای جدید برای مصرف‌کنندگان بالای پنج مگاوات بود که با تلاش‌های صورت‌گرفته، 44 مصرف‌کننده بزرگ برق در حال حاضر در این بازار مشارکت دارند.

با توجه به پتانسیل بالای بخش خصوصی در صنعت برق، حضور مصرف‌کنندگان بزرگ در بازار برق بورس انرژی ایران به عنوان خریدار و ذی‌نقش در تعیین قیمت را می‌توان سرآغاز فصلی نوین در تجارت اقتصادی برق کشور و حرکت این صنعت به سمت کاهش تصدی‌گری دولت و اجرای اصل 44 قانون اساسی برشمرد. 

مزایای تامین برق از طریق معامله در بورس انرژی ایران:

از مزایای تامین برق مصرف کنندگان بزرگ از طریق بورس انرژی ایران می توان به در اولویت قرار گرفتن تامین برق خریداران و عدم قرارگیری آنها در برنامه مدیریت مصرف در دوران پیک بار سال اشاره نمود. همچنین مشارکت مستقیم شرکت های مذکور در فرآیند کشف قیمت برق و در نتیجه افزایش قابلیت برنامه‌ریزی و قدرت چانه‌زنی و امکان مدیریت هزینه برق مصرفی را می‌بایست مدنظر قرار داد که این مزایا در روش های متعارف موجود در صنعت برق وجود ندارد.

هزینه‎های معاملاتی (شامل هزینه‎های عقد قرارداد، بازاریابی و ...) برای مشتریانی که برق خود را از طریق روش های جدید تامین برق خریداری می کنند، در مقایسه با هزینه‌های قراردادهای معامله شده در خارج از بورس برای هر دو طرف معامله با کاهش چشم گیری مواجه خواهد بود.

طول دوره قراردادهای دوجانبه بر اساس دستورالعمل‌های ابلاغی وزیر نیرو حداقل یک سال می‌باشد اما در روش های جدید تامین برق امکانی فراهم شده است که قراردادهای مورد معامله می‌تواند هفتگی، ماهانه، فصلی و سالانه یا حتی مربوط به دوره ای خاص از جمله کم باری، میان باری یا پیک بار باشد.

در روش های جدید تامین برق، خریداران برق انعطاف پذیری بیشتری در شرایط قرارداد و مقدار برق تحویلی خواهند داشت، به طوری که می‌توانند یک مقدار پایه را با یک عرضه کننده جهت تحویل توافق نمایند و مقدار مازاد را بر اساس شرایط معین در طول ماه های سال از همان عرضه کننده یا عرضه کننده دیگری خریداری نمایند که این انعطاف پذیری در رابطه با قراردادهای دوجانبه وجود ندارد.

بر اساس ماده 17 قانون توسعه ابزار‎های مالی جدید و بندهای قوانین بودجه سنواتی، خرید و فروش کالاهای پذیرفته شده در بورس‎های کالایی که با رعایت مقررات حاکم بر این بورس ها مورد داد و ستد قرار می‎گیرند، توسط وزارتخانه‎ها و دستگاه‎های دولتی و عمومی و اجرایی نیاز به برگزاری مناقصه یا مزایده و تشریفات مربوط به آنها ندارد، ولی چنانچه خرید برق ازطریق قراردادهای دوجانبه صورت پذیرد طی نمودن تشریفات لازم برای شرکت‌های دولتی و شرکت های سهامی عام ضروری می باشد.

حضور شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه به عنوان بازوی اجرایی در زمینه تسویه معاملات با تمرکز بر افزایش کارایی، کاهش ریسک و کاهش هزینه‌های پایاپای و تسویه وجوه معاملات با رعایت قوانین و مقررات جاری کشور در حوزه معاملات مستقیم بین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان برق در کنار بورس انرژی ایران می‌تواند علاوه بر کاهش ریسک نکول تعهدات طرفین معامله، منجر به کاهش هزینه‌های مرتبط نیز گردد.

همچنین باعنایت به ابلاغ مصوبه شماره 82357/ ت57467ﻫ مورخ 20/ 07/ 99 هیات محترم وزیران به ویژه بند(1) آن: «کلیه مشترکین صنعتی برق با قدرت بالای 5 مگاوات موظفند برق (انرژی الکتریکی) مورد نیاز را از طریق قرارداد های دو جانبه و یا سایر روش های متداول در بورس انرژی تأمین نمایند.»، امید داریم در آینده‌ای نزدیک شاهد حضور گسترده خریداران و به دنبال آن تقویت بازاری پویاتر در معاملات برق بورس انرژی ایران باشیم. اتخاذ تدابیر مناسب، حمایت عملی و عزم جدی وزارت نیرو در اجرای مصوبه هیات محترم وزیران می‌تواند نویددهنده بازار برقی درخشان در سپهر اقتصاد ملی و منطقه‌ای باشد.

سیدعلی حسینی/ مدیر عامل بورس انرژی

روزنامه دنیای اقتصاد